Değirmen dediğimiz zaman hemen aklımıza dere gelir. aslına bakılırsa 10 çeşit değirmen vardır. önemli olan çark dönmesi. gücü nasıl alırsa alsın çark dönsün yeter. el değirmeni, ayak değirmeni, su değirmeni, yel değirmeni hatta eşek öküz değirmeni bile var. adam çarkı eşekle yada öküzle çeviriyor. eşeklerin döne döne başları dönüp düştükleri oluyormuş. tabi benim favorim su değirmeni en yaygın olan bu. en çok para bunlarda olur. yel değirmenleri tepede olur. su değirmenleri dere içinde. ayak değirmeni çok duydum ama hiç görmedim. diğerleri zaten belli adam evinin yanına yapmış.
su değirmenlerinde para en çok çark evinde olur. çark evi 4 metredir. 4 metre olmasının sebebi, taban ağacını değiştirmek, taban ağacına kurbacık takmak veya çarkı yerinden kolayca çıkarmak için yeterli mesafe olması gerekir. bu tüm mimarilerde bir değildir ama böyle çoktur. bunu niye yazdık para nerde ? tabiki çark evinde değirmen buldunuzmu çark evine bakın bakmadan geçmeyin. bu geçenki yadığımız domuzluk vs. değirmenler gibi bir avuç falan değil. burada güplü olur.
Eski değirmenlerde tekne, oluk, çark, değirmen taşı gibi olgular sistemin temelini oluşturur. Anadolu’daki su değirmenlerine genel olarak baktığımızda değirmen kültürüne ait yapılar ve bu yapılara ilişkin terimler yörelere ve medeniyetlere göre az çok değişiklik göstermektedir.
Domuzluk: Çarktan geçerek suyun değirmenden çıktığı yer olup 150 cm derinliğinde 150x150 cm genişliğinde kanal kazarak oluşturulur. bu ortalama ölçüdür kısmen büyük yada küçük olabilir.Anadolu’nun bazı yerlerinde; “değirmen altı”, “doñuzluk”, “dovuzluk”, “karanlık yer”, “su akamağı”, “yer altı” biçiminde de isimlendirilmiştir.
Değirmene girdiğinizde ilk bakmanız gereken yer domuzluğu bulup elinizi sokup arkada ne var kontrol etmektir. özellikle eşkiyalar domuzluktan dökülen suyun arkasına para sakladıklarına çok şahit olduk. değirmencinin kendiside domuzluk arkasına para saklar. bu sebepten dolayı bulduğunuz eski değirmenlerde ilk bakmanız gereken yer domuzluktur.
Domuzluk: Çarktan geçerek suyun değirmenden çıktığı yer olup 150 cm derinliğinde 150x150 cm genişliğinde kanal kazarak oluşturulur. bu ortalama ölçüdür kısmen büyük yada küçük olabilir.Anadolu’nun bazı yerlerinde; “değirmen altı”, “doñuzluk”, “dovuzluk”, “karanlık yer”, “su akamağı”, “yer altı” biçiminde de isimlendirilmiştir.
Değirmene girdiğinizde ilk bakmanız gereken yer domuzluğu bulup elinizi sokup arkada ne var kontrol etmektir. özellikle eşkiyalar domuzluktan dökülen suyun arkasına para sakladıklarına çok şahit olduk. değirmencinin kendiside domuzluk arkasına para saklar. bu sebepten dolayı bulduğunuz eski değirmenlerde ilk bakmanız gereken yer domuzluktur.
Değirmenlerde Su Taşıma Sistemi, Arglar, Oluklar
Su Değirmeni Su Taşıma Sistemleri arasına saklanan paralarda iyidir. en az domuzluk kadar popülerdir. Aşağıda oluğun ne olduğunu anlamanıza yardımcı olacak yazı var. bize esas gerekli olan definedir. definede işte bu oluğun altı ve yan kenarlarında olur. özellikle alt resimdeki gibi parçalı taşlardan yapılmışsa her bir taşın arkasına metal testi yapılmalıdır. dediğimiz gibi oluk en az domuzluk kadar önemlidir.
Ark: Suyu değirmene götüren sistem. “Ark” ismi yanında Anadolu’nun bazı yerlerinde ark yerine bağlak, bent, hark, su kanalı adları kullanılır.
Oluk/Ana Oluk: Suyu değirmene taşıyan sisteme denir. Ana oluk saç veya son dönemlerde olduğu gibi betondan yapılır. Arazinin az veya çok meyilli olmasına göre oluğun uzunluğu değişiklik göstermektedir. Oluklar, düz bir sistemden oluşan “seğirdim oluğu” ile “oluk/ana oluk” olmak üzere iki ayrı kısımdan oluşur.
Çay kenarlarına kurulmuş olan değirmenlerde değirmenin dönmesini sağlayan suyun toplandığı ana oluğun uzunluğu da suyun debisine göre 2 metreden 25 metreye kadar değişebilmektedir.
Seğirdim Oluğu: Ark biçiminde, tahtadan yapılan üstü açık, dörtgen biçimindeki oluğa denir.
Seğirdim oluğu üst savacakla dik oluğun önünde yer alır. Bazı değirmenlerde bu oluk bulunmaz. Anadolu’nun bazı yerlerinde buna “arkuru oluk”, “düz oluk” da denir. Seğirdim oluğu ya 20 cm genişliğinde üç parça tahtadan veya 25 cm çapındaki ağacın 15 cm genişliğinde yarım ay biçiminde oyulmasıyla oluşturmaktadır. Üstü açıktır. Son zamanlarda seğirdim oluğunun aynı ebatlarda olmak üzere betondan da yapıldığı görülmüştür. Tahtadan yapılan seğirdim oluğunda tahtaların uzunluğu arazinin dik olup olmamasına göre kısa veya uzun olur. Eğer arazi az meyilli ise seğirdim oluğu uzun, eğer çok meyilli ise kısa olur. Seğirdim oluğunun uzunluğu 2 metre ila 6 metreye kadar değişir. Bazen bu uzunluk 9 metreye kadar çıkar.
Seğirdim oluğu, tahta, beton veya saçtan oluşan oluğun bağlandığı yer-de toprak zemine bağlanır. Oluğun ana oluğun betondan yapıldığı son dönemlerde, seğirdim olu-ğunun sonradan kaldırıldığı da görülmüştür.
Irmak kenarına kurulan değirmenlerde oluğun uzunluğu 2 metre ila 3 metre arasında değişir. Oluk havuz biçimindedir. Çapı aşağıda da yukarıda da aynıdır. Bu tür oluklarda suyun çarka ulaştığı yerin (boyranın) çapı 15 veya 20 cm olur.
Oluk / Ana Oluk: “ambar” ve “karanlık oluk” olmak üzere iki kısımdan oluşur. Oluk düzeni ile ilgili bir örnek verecek olursak 10 metrelik bir değirmen oluğunun 6 metresini “karanlık oluk”, 4 metresini “ambar” oluşturur. Çay kenarlarında kurulan oluklarda çap aşağıdan yukarıya doğru genişler. Oluğun genişlediği yere “ambar” adı verilir. Oluğun en aşağısında yer alan boyranın çapı suyun durumuna göre değişir. Su az ise boyranın çapı 4 cm, çok ise 6 cm civarında olur.
Ark: Suyu değirmene götüren sistem. “Ark” ismi yanında Anadolu’nun bazı yerlerinde ark yerine bağlak, bent, hark, su kanalı adları kullanılır.
Oluk/Ana Oluk: Suyu değirmene taşıyan sisteme denir. Ana oluk saç veya son dönemlerde olduğu gibi betondan yapılır. Arazinin az veya çok meyilli olmasına göre oluğun uzunluğu değişiklik göstermektedir. Oluklar, düz bir sistemden oluşan “seğirdim oluğu” ile “oluk/ana oluk” olmak üzere iki ayrı kısımdan oluşur.
Çay kenarlarına kurulmuş olan değirmenlerde değirmenin dönmesini sağlayan suyun toplandığı ana oluğun uzunluğu da suyun debisine göre 2 metreden 25 metreye kadar değişebilmektedir.
Seğirdim Oluğu: Ark biçiminde, tahtadan yapılan üstü açık, dörtgen biçimindeki oluğa denir.
Seğirdim oluğu üst savacakla dik oluğun önünde yer alır. Bazı değirmenlerde bu oluk bulunmaz. Anadolu’nun bazı yerlerinde buna “arkuru oluk”, “düz oluk” da denir. Seğirdim oluğu ya 20 cm genişliğinde üç parça tahtadan veya 25 cm çapındaki ağacın 15 cm genişliğinde yarım ay biçiminde oyulmasıyla oluşturmaktadır. Üstü açıktır. Son zamanlarda seğirdim oluğunun aynı ebatlarda olmak üzere betondan da yapıldığı görülmüştür. Tahtadan yapılan seğirdim oluğunda tahtaların uzunluğu arazinin dik olup olmamasına göre kısa veya uzun olur. Eğer arazi az meyilli ise seğirdim oluğu uzun, eğer çok meyilli ise kısa olur. Seğirdim oluğunun uzunluğu 2 metre ila 6 metreye kadar değişir. Bazen bu uzunluk 9 metreye kadar çıkar.
Seğirdim oluğu, tahta, beton veya saçtan oluşan oluğun bağlandığı yer-de toprak zemine bağlanır. Oluğun ana oluğun betondan yapıldığı son dönemlerde, seğirdim olu-ğunun sonradan kaldırıldığı da görülmüştür.
Irmak kenarına kurulan değirmenlerde oluğun uzunluğu 2 metre ila 3 metre arasında değişir. Oluk havuz biçimindedir. Çapı aşağıda da yukarıda da aynıdır. Bu tür oluklarda suyun çarka ulaştığı yerin (boyranın) çapı 15 veya 20 cm olur.
Oluk / Ana Oluk: “ambar” ve “karanlık oluk” olmak üzere iki kısımdan oluşur. Oluk düzeni ile ilgili bir örnek verecek olursak 10 metrelik bir değirmen oluğunun 6 metresini “karanlık oluk”, 4 metresini “ambar” oluşturur. Çay kenarlarında kurulan oluklarda çap aşağıdan yukarıya doğru genişler. Oluğun genişlediği yere “ambar” adı verilir. Oluğun en aşağısında yer alan boyranın çapı suyun durumuna göre değişir. Su az ise boyranın çapı 4 cm, çok ise 6 cm civarında olur.