Ermeni evlerinin giriş kapıları ve cepheleri, mimari, malzeme, teknik ve süsleme bakımından araştıma yapılarak çalışma başlatılmalıdır. Evlerin iç kısmında yer alan sofa ve oda kapıları incelemeye dahil edilmelidir. Araştırma esnasında tespit edilen tarihi değere sahip zengin giriş kapı örneklerinin farklı tipler araştırılarak, yöre konut mimarisinde adeta evlerin kimliği mahiyetindeki kapıların kültürel önem bilinerek hareket edilmelidir..
Ermeni Evleri Girişleri Mimari Yapıları
Düz Lentolu Girişler
Kemerli Girişler
Basık Kemer Formlu
Yarım Daire Kemer Formlu
Herhangi Bir Sınıflamaya Dahil Olmayan Diğer Girişler
Cepheyle Aynı Düzlemde Olan Girişler
Genel Olarak Ermeni Evlerinde Define olabilecek Yerler.
1. Yemek ve ekmek pişirme noktaları olan (ocak)lar: Buralarda gömüler ateşin tam altına gelen noktaya yapılabildiği gibi,bacanın içinde bir bölüme veya dış temel dipleri kullanılabilmektedir.
2. Merdiven Altları: Buralarda tespit yapılırken eve giriş merdivenleri olabileceği gibi iç mekandaki üst kat merdivenlerini de dikkatle gözlemlemek gerekir.merdivenlerin önemli olan noktası en alttaki veya alttan üçüncü basamağın iç dolgusu olabilir. Özellikle taş veya moloz dolgulu merdivenler bu açıdan önemlidir.
3. Kapı Eşikleri: Evlere girişte çoğu insanın dikkatini çekmeyecek olan noktalardan birisi sürekli üzerine basılarak geçilen kapı eşikleridir. Bu noktalar çoğu define avcılarının nasip elde ettikleri noktalardır, bunun için sokağa açılan kapının iç eşiğinin altını sağlıklı bir biçimde tespitten geçirmek gerekecektir.
4. Avlu İçinde Uzun Ömürlü Ağaçlar: Bunlar genellikle armut ceviz alıç ve dut ağaçlarından oluşur. Zaman zaman çam ahlat gibi ağaçların altı veya belli mesafede yakınları tercih etmekle beraber. Değişik ağaçlar avlu içinde pek sık görülmemektedir, ismini verdiğimiz meyve ağaçları Anadolu'nun sıkça rastlanan türleridir, bu tür ağaçlar gömü anlamında şüphe uyandırıyorsa bunların ev tarafından görülen yönleri içinde 3-5-7 gibi adımlarla çevresi cihazla taranmalıdır ve tespitler buna göre yapılmalıdır. Şayet aynı avlunun içinde iki veya 3 gibi fazla sayıda ağaç mevcutsa bu durumda ağaçlar arasında geometrik bir bağlantı kurulmalıdır.
5. Ermeni evlerinde saklama metotları içinde eski evlerin büyük odalarındaki tavanda kullanılan (baba) diye adlandırılan ağaçlar içinde saklama yöntemleri vardır. Paralar ve kıymetli eşyalarını bu ağaçların içine 2 parmak girecek şekilde delik açılarak deliğin içine parmakla bastırılarak sıkıştırılır ve delikler parayla doldurulur.
6. Ermeni ve Rumlara ait eski evlerin kalın duvarlı olanları içinde pencerelerin iç/alt kısmının oyularak paraların buralara doldurulması metodu bayağı yaygın rastlanmaktadır.
7. Ahır ve Kilerler: Hayvan barınağı olarak kullanılan ahır, mekanları içinde özellikle saman doldurulan herkesin her an göremeyeceği mekanlar olan samanlık altları çok önemlidir. Kilerlerde ise harman zamanı bitirilip ev sahibinin bütün kışlığı olarak çuvallar dolusu buğday veya un malzemesinin tam altına gelen noktalar dışarıdan bir insanın hemen müdahale edebileceği noktalar değildir. Bu tür yerler insanların gözünden uzak olan hedeflerdir.
8. Evlerde bulunan Ocaklar: Kaç adet olduğu bunların tamamının bacaları olup olmadığına dikkat etmek gerekir. Bacası olmayan sahte ocaklar yemek pişirme yerleri mevcuttur.
9. Evlerin üst bacalarında araştırma yapmak orada değişik bir taş veya baca kapaklarının içini mutlaka kontrol etmek gerekir.
Bunların dışında akla hayale gelmeyecek pek çok noktalardan gömü çıkma olası çoktur. Bunlardan kuyular, Hayvan su içme yalak altları, Dibek taşı altları, gömme banyolar ve buna benzer sayamadığımız birçok yerlerde dikkatli ve araştırma yapılmalıdır.
1-Eğer ahır kapısı girişinde yani duvara gömülü (loğ) varsa (eskiden toprak evlerin üstünü su akmasın diye yuvarladıkları 30 -40 kg civarında yuvarlak kaya) ermeni evlerinin çoğunda olur, loğ denilen yerdeyse malı içerideki sağ taraftaki pencerenin altında duvarın içi de olur eğer loğ renkli değilde beyaz ise üstünde istavrozu varsa loğun içinde olur.
2- Evin taştan merdiveni varsa 1. basamakla 3 basamağın altına taşları sökülüp bakılır.
3- Evin ocaklığı varsa (odunla yemek pişirdikleri yer) tam altı kazılır ona keza ocaklığın tam üstü yani baca deliğine dikkatlice bakın eğer değişik bir taş varsa çekmece olma ihtimali yüksektir ve o taşın üstünde de genellikle yarım ay istavroz ve murç deliği olur.
4-Evin yataklığı (yani önceden yatakların konduğu taştan örme yer) boşluk sesi aranmalıdır.
5- Eğer evin ocaklığa yakın civarında veya ahırında taşta çakılı halkalı demir zikke varsa malı zikkenin tam karşısındaki duvardadır eğer zikke halkasızsa olduğu taş sökülür.
Ek olarak
1. Avluda veya bodrumda bulunan havuzun altında küçük mahzen olabilir.
2. Kuyunun ağzından itibaren 1mt. aşağısında veya kuyunun hemen yanında kör pencere olabilir.
3. Duvar bulunan taşlardan,çok geniş olanının içi boş olabilir, bu taşlar genelikle mutfak duvarında olur.
4. Bodrum tavanındaki 2 ağacın arasında kaya parçası varsa içi boştur.
5. Avluda tulumbanın atık su için yapılan kanalı, yer altındaki tünelin şeması olabilir.
6. Bodruma inen merdivenin sahanlığının altında ve yan duvarlarında gizli pencere olabilir.
7. Bodrumun avluya bakan küçük penceresinin içinde olabilir.
8. Avluda bulunan incir ağacının dibinde olabilir.
9. Bodrum kapısının eşiğinden 1 adım ilerisinde olabilir.
Daha Ayrıntılı Anlatım
Ermeni ve rum evlerinde şömine çok önemlidir şömineye bakın, çömine önündeki yatay taşada bakın, bazı evlerde tandır vardır, salondadır, tandırın içine bakın, içerideki taşlar arasında çekmece olan vardır yada horasan sıva vardır onlara bakın para onların arkasında olur.
Ermeni evlerinde misafir odalarına bakın, Örneğin, bazı Hıristiyan evlerinde dini veya alt-kültürlerine ait, haç veya çift-başlı kartal gibi, dekoratif figürler vardır.
Mesela Müslüman evlerinde selamlık, evin erkek üyelerine veya erkek misafirlerine tahsis edilmiş bölmesidir. Haremlik ise bunun bayanlar için ayrılmış eşdeğeridir. Ev odalarının bu şekilde ayrılmasının gerisinde yatan fikir
‘mahremiyet içinde yaşamaktır’. Hıristiyan evlerinde bu ayrım aile üyelerinin kullandıkları odalar değil sadece misafir odaları için vardı.
Ayrıca, Müslüman evlerinde Hıristiyan evlerinde olmayan, abdest ve banyo amaçlı kullanılan, sofa dahilindeki seki altında, ‘çağ taşı’ isimli bir bölüm bulunmaktadır. Bazı Ermeni evlerinde seki altı bulunduğu doğrudur ama dini amaçlı kullanılan bir yer değildir. Eğer ermeni evinde seki taşı varsa altına mutlaka bakın.
Birde ermeni evlerinde olan ama Müslüman evlerinde bulunmayan bir bölme vardır: bu bölme şarap mahzenidir. Çünkü dini nedenlerden dolayı gayrı-Müslimler evlerinde şarap tüketip üretebiliyorlardı. işte paranın olma ihtimali en yüksek yer burasıdır.
evin girş kapısına iyi bakın, üste bakın, üst tarafta niş yada balkon olmalıdır, kapının tam girişi letonlu yani kemerliyse ayağınızın altındaki merdiven yada eşik dediğimiz taşa bakın. giriş düz letonlu yani dikdörtgen kesme taş varsa orada birde atkı taşı olur bu taşın arkasına bakın orada iyi para vardır.
eğer cepheden içe bükülen giriş varsa bu mimari yapının 2 penceresi vardır, bu pencerelerden dışarı bakarsan parayı görürsün.
Giriş cepheden dışarı doğru taşar şekilde yapılmışsa bu direk zengin evidir hemde çok zengin. buna konak derlerdi, bu evin avlusuna iyi bakın, köşk denilen alan olacak, yazın oturulan yerdir burada asma yada büyük ağaç olacak genelde gölge yerdir. yemek falan burada yenir, İşte buraya bakın ev sahibi avluda paranın üzerinde oturur vaziyettedir.
ermeni evi yapımında kullanılan malzemelere çok dikkat edin, hem malzemeye hemde metal aksamlara. ev eğer yontulmuş mermer taşla yapılmışsa bu mermerleri inceleyin, hepsi aynı mermemr değildir farklı mermer ocağından getirilmiş mermer yapı taşı varsa bunun arkasına bakın para oradadır.
Ermeni evinde kitabe varsa burada mutlaka para vardır, kitabe genelde kapı girişinde biyerde olur yada ön cephededir. Bu kitabelerde haç, Dikdörtgen oyma, kare oyma, oval, üç dilimli (yonca şeklinde), yarım daire ve yuvarlak gibi dir boyları birbirinden farklı olabilir, pencerelerde yada girişlerde olur, özellikle üst kısımlardadır. eğer penceredeyse üste bakın üstte söve vardır yada sövenin üst tarafına bakın oralara biyere bakın bir miktar para vardır.
Ermeni evine giderken sokaktan avlu sınırına avlu sınırında girişe giden yolu iyi takip edin. avlu sınırına girdiğinizde paranın ya yanından geçersin yada üstüne basar geçersin.
Ermeni evlerinin pilanlarına iyi bakın,, genelde sofa-tokana ve harem üçlüsü şeklinde pilanlanır, yani hol salon gibi büyük oda yada hol, tokanada mutfak ve yatak odası. bu evler avlu veya kapalı bir hol etrafında şekillenmiştir. bunlara Dışa kapalı içe dönük sofa merkezli evler denir. eve girdiğinde hol vardır hole girersin. duvara yakın yerlerde oturma sedirleri, yada süs eşyalarının koyulduğu taş masa vardır bunun altına bak altta zemin taşında farklı mermer taş olacak kaldır para altındadır.
Ermeni Evlerini Tanıyalım
Ermeni evlerinde para saklama yerleri diye yıllardır yazdık çizdik. aslına bakılırsa en önemlisini hep pas geçtik oda ermeni evlerinin mimari yapısı.
mimariyi bilirsen işe 1 adım önde başlarsın, girişlerin konumu çok önemlidir mesela, konak tarzı giriş varsa bu kesin zengin evidir, balkon altına çekilmiş girişler orta gelir seviyesine ait kişilerin evleridir, girişler yağmur, çamur gibi iklim şartlarından etkilenmesin diye balkon altına çekilmişse işte bu evlerin kapı eşiğine bakarsın.
Konumlarına Göre Girişler ve Özellikleri
Cepheyle aynı düzlemde olan girişler, Cepheden içe çekilen girişler, Cepheden dışa taşan girişler, Düz lentolu girişler, Kemerli girişler gibi bir çok çeşidi vardır.
Girişlerde taş, ahşap ve metallere çok dikkat etmeliyiz. . tokmak, kilit, çivi gibi metal aksamlar tek tek incelenmelidir. Özellikle kitabeler vardır bizim aradıklarımızda tam olarak bunlardır. kitabelerin yazıldığı taşıse bu taşa bakın ya mermerdir yada granit. o e evide iyi araştırın aynı taştan var bazen çekmece gibidir.
şimdi esas can damarını yazayım. pencereler.
Dikdörtgen, kare, oval, üç dilimli (yonca şeklinde), yarım daire ve yuvarlak gibi çeşitli şekilde pencereler vardır. salon penceresi çok önemlidir bu pencereden baktığınızda çok şeyler görürsünüz. tabi işi anlarsanız anlamazsanız sadece avluyu, kuyu ve dut ağacı görürsünüz. birde bu pencerelerdeki süslemelere bakın, çoğu dinsel semboldür ama arada kaynayan define işareti vardır bunu diğerlerinden ayırın. aynısı kapı girişinde de olur. dinsel semboller ile define işaretleri birbirine girmiştir ayırıp paranın yerini bulmak sizin becerinize kalmıştır.
Odalara gelince genelde salon yatak odası ve mutfaktan oluşur. kiler dediğimiz mahzen varsa mutfağın altındadır, bu bazen şarap mahzenidir. evin içinde ise metfağın altında dışarıdaysa avlu içinde biyerdedir. tabi bu her ermeni evinde olmaz. mevzuların çoğu giriş kapısı, ocaklık, ocak altındaki taşın altı. baca taşında. kilerde. bu iç ihtimaller esas çoğunluk para avludadır kuyu ve yaşlı ağaç yakınları ilk sıradadır.