Önce Lahit Nedir Tanıyalım
Lahit; Taş veya mermerin tabut gibi oyularak ölülerini muhafaza ettikleri mezar tipine denir. Çoğunlukla mermer taştan oyulan, sandık şeklinde yapılır, Pişmiş toprak lahitler ve granit lahitler, kireç taşı lahitler, kum taşı lahitler, volkanık kayaçtan yapılan lahitlerde vardır. Lahitler, hem ekonomik nedenler hem de malzemenin temini nedeni ile antik dönemlerde en fazla karşılaşılan gömü biçimidir.
Lahiti tümüyle anlamanız için şu konular üzerinde araştırma yapmanız gereklidir.
Lahit Yapımında Kullanılan Malzemeler, Cesedin Yakılması ve Küllerin Saklanması, Ölülerin Gömülmesi, Lahitlerin Biçimleri ve Adlandınlmaları, Yapım Tekniği-Boyama, Lahitlerin Yerleştirilişi, Lahitlerin Stoktan Çıkarılıp Hazırlanması, Ismarlanması, Maliyeti, Lahitlerin Üzerindeki Yazıtlar, Lahitlerin Üzerindeki Portreler, Biçimlerin, Süslemelerin ve Sahnelerin Örnekleri, Betimlemelerin Anlamı, Genel ve Bölgesel Lahit Grupları gibi konular lahitleri daha iyi tanımanız için bilinmesi gereken konulardır.
Lahit Çeşitleri ve Yapımında Kullanılan Malzemeler
Lahitler, Roma’da uygulana gelen mezar tiplerinden birisini teşkil etmektedir. Roma Döneminde lahitler, mermer veya taş ocaklarında bloklar çevresine önce bir çukur açıldıktan sonra etrafı kesilerek alınmaktadır. Daha sonra da ana kayaya bağlı olan alt bölüm çatlatılarak ayrılıyordu. Bu şekilde imal edilen lahitler, tek tip olmayıp, özelliklerine göre farklı guruplara ayrılmaktaydı.
Bu lahitleri;
- 1. Girlandlı Lahitler,
- 2.Yarım İşlenmiş Lahitler,
- 3. Frizli Lahitler,
- 4. Sütunlu Lahitler,
- 5. Sandık Lahitler,
- 6. Tabula Ansatalı Lahitler,
- 7. Yivli Lahitler
v.b. şekilde guruplar halinde değerlendirmek mümkündür
Lahitler çeşitli türde taşlardan, kurşundan, bronzla kuşaklanmış yada alçı sıvanmış tahtadan yapılırdı. Pek özel durumlarda kullanılan granit ya da porfir bir yana bırakılırsa, taşlar arasında en değerli olan mermerdi. Ne var ki Roma Devleti topraklarının her yöresinde mermer çıkarılmazdı. Bu nedenle kısmen, olabilirse ya da isteniyorsa, ithal edilirdi. İthal için üç olasılık vardı: 1. ocaktan çıkarıldığı gibi, işlenmemiş durumda bloklar; bazen de aslan başı yapmak üzere bir çıkıntı bırakılarak içi oyulmuş banyo küveti- biçimli tekneler; genellikle girland'lı (askı-çelenkli) lahit yapmak üzere hazırlanmış yarı mamul parçalar; tümüyle bitirilmiş hazır lahitler.
Mermer Lahitler
Bazı örneklerde mermerin nereden sağlanmış olduğunu saptamak kolay değildir. Çünkü çoğu zaman tek bir mermer ocağında birbirinden çok değişik çeşitte mermerler olabilir, bunların apayrı renklerde, kristallerinin de ayrı irilikte olduğu görülebilir.
Burada, pek beğenilen bir mermer çeşidinden bol miktarda çıkarılırdı, lahit üretiminin temeli olan bu türe "marmor phrygium", "marmor synnadicum" ya da "marmor docimium" denilirdi. Bugün İscehisar adını taşıyan Dokimeion, Afyon'un 20 km. kuzeydoğusuna düşer. Söz konusu mermerin Dokimeion'un 40 km. kadar güneybatısında bulunan Synnada'nın (bugünkü Şuhut) adıyla anıldığı da olur. Çünkü devlet elindeki taş ocaklarının yönetim yeri, Synnada kasabasındaydı.
Genellikle, lahit yapımında kullanılan mermerlerin rengi hafifçe gümüşiye kaçar ve ötekilere oranla daha ince kristallidir. Bu külte, ihraç da edilen Dokimeion tipin büyük grubunu oluşturan, girland'lı (askı çelenkli), frizli mermer, "torre nova" türü" denilenlerde ve sütunlu lahitlerde kullanılırdı. Aynı zamanda, bazı yerlere, örneğin Roma'ya işlenmemiş durumda ihraçta edilirdi. Lahitler ve mermer blokları kara yolundan Nikomedeia (İzmit) limanına sevkedilir ya da Ege Denizi kıyısında İzmir ya da Efes gibi bir yere veya güney kıyılarında Attaleia (Antalya) ya da Perge gibi bir limana gönderilir, oralarda gemilere yüklenirdi.
Kireç Taşı Lahitler
Mermer bulunmayan eyaletlerde değerli bir lahit isteyenler Yerel taşlardan lahiti tercih ederdi. Yerel taşlar içinde en çok kullanılan, kireç taşıydı. Yerel kireç taşından büyük miktarlarda lahit yapan yöreler arasında örneğin şuraları sayılabilir: Su-riye, Kilikia, Pisidia, Pamphylia ve Dalmaçya. Ancak bunların dışında birçok yerde de kireç taşı kullanılırdı.
Kum Taşı
Kum taşından yapılmış lahitlerde vardır fakat Kum taşına az rastlanır.
Volkanik Kayaç
Bazalt yani volkanik kayaç kullanıldığına da tek tük rastlanır. Arabistan'da (Gadara), Suriye eyaletinin güneyinde ve kuzeyinde, Sicilya'da ve Kuzey İtalya'da bu malzemeden yapılmış örnekler bulunmuştur. Bol miktarda üretildiği yer ise yalnızca Anadolu'da Assos'tur.
Bundan yapılanlar sade sandukalar ve öncelikle girland'lı (askı-çelenkli) lahitler olurdu ve bunlar şaşılacak kadar uzak yerlere, örneğin İskenderiye, Filistin, Suriye, Trakya, Makedonya, Epiros ve Ravenna'ya ihraç edilmiştir. Volkanik kayaç lahitlerin cesedi kırk gün içinde öğütüp yok ettiğine inanılıyordu.
Granit
Seyrek rastlanan örneklerde lahdin gümüşi ve pembe granitten olduğu görülür. Granitin en çok Mısır' da işlendiği ve oradan uzak yörelere, Roma'ya gönderildiği anlaşılmaktadır. Bunlarda süs ve girland (Roma) seyrek görülürdü Troas'ta (Çanakkale Boğazı'nın güneyi) yerel granitten, Assos'un girland'lı lahdinin ana çizgilerini andıran bir lahit sandukası yapılırdı.
Pişmiş Toprak Lahitler
Pişmiş toprak lahitler Klazomenai. M.ö. 7. Yüzyıldan 5. Yüzyılın son dörtlüğüne kadar yoğun bir şekilde üretilmiştir. Pişmiş topraktan yapılmış olan lahitler, dikdörtgen bir kutu şeklindedir. Normal tip” ve “Özenli tip olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Lahitlerin pervazları üzerinde rezerve teknikte ve siyah figür tekniğinde yapılmış çeşitli bezemeler ve figürlü kompozisyonlar bulunmaktadır. Lahit üretim sırasında önce kaba kilden şekillendirilir, sonra ince bir kil tabakası ile kaplanarak pürüzsüz bir yüzey elde edilir. M.ö. 7. Yüzyıldan 5. Yüzyılın son dötlüğüne kadar üretilen Klazomenai lahitleri form bakımından “Normal tip” ve “Özenli tip” olmak üzere iki ana gruba ayrılmaktadır.
Normal tipteki lahitler, Özenli tipe göre oldukça fazla üretilmiştir. Bu tip, dikdörtgen kutu formundadır ve pervaz üstleri bezelidir. Lahdin formu, bezeme alanlarının sayısını ve niteliğini belirtmektedir. Form basit ise bezeme alanları az ve bezemeler de basit olmakta, form geliştikçe bezeme alanlarının sayısı ve işçiliğinin kalitesi de artmaktadır. Özenli tip olarak sınıflandırılan grubun ise, sadece pervaz üstü değil aynı zamanda iç ve dış duvarları da bezemelidir. Normal tipteki lahitler, dört gruba ayrılır.
Lahit Biçimleri ve Süslemeleri
Lahitler birbirinden farklı olarak iki biçimde yapılırdı:
1. Çoğu zaman dikdörtgen prizma biçiminde bir sanduka olurdu;
2. Seyrek olarak da bir banyo küveti-biçimindeydi;
3. Bunların dışında birtakım kural dışı örnekler de vardı.